رود خانه های استان کهگیلویه و بویراحمد
به دلیل ارتفاعات فراوانی که در استان کهگیلویه و بویراحمد وجود دارند، میزان دریافت نزولات جوی نسبتاً زیاد می‌باشد که بیشتر به صورت برف بوده و در نهایت سبب تغذیه رودهای این استان می‌شود. آب‌های سطحی این استان پس گذشتن از نقاط مختلف و پیوستن به یکدیگر، به سمت خلیج فارس روان می‌شوند. رودهای استان کهگیلویه و بویراحمد عبارتند از مارون، خرسان، زهره، بشاور (بازرنگ)، نازمکان، ماربر، یاسوج، دره آجم، گردآوه، آب شور، تغار، قلات و خیرآباد.
رود مارون: نام اصلی و قدیمی رودخانه مارون، «تاب» است و در بیشتر منابع جغرافیایی نام آن ذکر شده است. رودخانه تاب در حدود قرن 13 هجری به استناد نوشته فارسنامه ناصری به رودخانه مارون تغییر نام یافت. رود مارون از کوه‌های نیل و چشمه‌سارهای دامنه کوه‌های سادات از رشته کوه زاگرس سرچشمه گرفته و پس از طی مسافت 120 کیلومتر به دریاچه سد مارون می‌رسد و از طریق تنگ تکاب وارد دشت بهبهان می‌شود و توسط سد انحرافی شهدا و شبکه آبیاری بهبهان، دشت بهبهان و سپس از طریق سد انحرافی جایزان، دشت جایزان را مشروب نموده و در محلی به نام قلعه شیخ، پس از دریافت رود اعلا در رامهرمز، نام جراحی به خود گرفته و به هور (تالاب) شادگان می‌ریزد. این رود در مواقع پرآبی از طریق خورموسی وارد خلیج فارس می‌شود.
آب رود مارون در بالادست از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است و در قسمت‌های پایین‌دست به خصوص از عیدنک (در نزدیکی روستای لنده) به بعد و تا قبل از ورود به دشت بهبهان، به واسطه عبور از لایه‌های گچی و نمکی، دریافت شاخه‌های شور و پس از آن به علت گرما و تبخیر زیاد، کیفیت نامطلوبی پیدا می‌کند. علی‌رغم متفاوت بودن کیفیت آب، رود مارون نقش اساسی در پیدایش حیات جوامع روستایی در حاشیه مسیر عبور خود داشته است و این امر سبب به وجود آمدن شهرهای نسبتاً بزرگی مانند بهبهان، رامشیر و شادگان شده است. رودخانه مارون در نزدیکی بهبهان در نزد اهالی محل به نام رودخانه امام رضا نامیده می‌شود و از طریق جاده معروف به کارخانه سیمان به راحتی قابل دسترسی است.
رودخانه بشاور (بشار): این رودخانه که نامش در منابع قدیم به اسم رودخانه بازرنگ ضبط شده اکنون به بشار و بشاور –تحریف‌شده بی‌شاپور- معروف است. این رودخانه از جنوب شرقی بویراحمد علیا و از کوه‌های اردکان و ممسنی در استان فارس سرچشمه گرفته و به سوی شمال شرقی بویراحمد سفلی پیش می‌رود. سرچشمه‌های اصلی این رود، نهرهای گنجگون، تیزآب و تنگ سرخ می‌باشند. این رودخانه که بیشتر در شرق و شمال شرقی استان جریان دارد، در مسیر خود از شهر یاسوج عبور کرده و به سمت دوراهان پیش می‌رود. پس از عبور از شمال شرقی منطقه و پس از ورود به رودخانه خرسان، در جبهه شمالی دنا، از شمال مناطق بویراحمد سفلی و طیبی گذشته و با نام بارز، به رود کارون می‌پیوندد و به سوی خلیج فارس سرازیر می‌شود.
رودخانه تغار: طول این رودخانه 40 کیلومتر و ارتفاع آن از سطح دریا 2000 متر است. این رودخانه از دامنه شمالی کوه چست‌خوار در 37 کیلومتری شرق دهدشت سرچشمه می‌گیرد و به نام آب اسبکی رو به شمال غربی جریان می‌یابد و پس از مخلوط شدن با دو ریزآبه جنوب شرقی، از کنار روستاهای عزیزی بالا و خلیفه و دلی اسیر می‌گذرد و با ورود به دره جنوبی کوه سیاه به رود تغار تغییر نام می‌دهد. پس از عبور از جنوب روستای دلی پیر محمود از شرق القچین بالا گذشته و به سوی روستاهای شیراز و اسکندری روان می‌گردد. در روستای شیراز با یک ریزابه بزرگ شرقی در هم می‌آمیزد و در 2/5 کیلومتری شمال غربی روستای گرداب با یک ریزابه بزرگ که از شرق دهدشت عبور می‌کند، مخلوط می‌شود و در یک کیلومتری جنوب روستای مزبور به رودخانه خیرآباد می‌پیوندد.
رودخانه خیرآباد: سرچشمه این رود در دیلگان شهرستان بویراحمد و تسوج شهرستان کهگیلویه یعنی در قسمت مرکزی استان می‌باشد. این رود دارای نام‌هایی همچون سر کورتع تسوج، پیچاب، شاه بهرام و نازمکان می‌باشد. این رود در نهایت به رود زهره در قسمت جنوبی شهرستان گچساران پیوسته و با نام هندیجان به خلیج فارس می‌ریزد.
رودخانه آب شور: طول این رودخانه 45 کیلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دریا 2050 متر است. این رودخانه از دامنه کوه‌های دلی مهتو و تنگ سیلوم در 40 کیلومتری شمال شرقی دهدشت سرچشمه می‌گیرد و از طریق دره لاش به سوی شمال غربی روان می‌شود. پس از طی حدود 15 کیلومتر، کوه سیلام (سیرام) را دور زده و از طریق دره جنوبی کوه باسوری و دره شمالی کوه پنبه به سوی روستای کان مسی روان می‌گردد. در این روستا این رودخانه با یک ریزابه کوچک شمالی مخلوط شده و به نام رودخانه سورو به طرف جنوب سرازیر می‌شود و ضمن عبور از منطقه لاش، روستای دلی‌یک را را سیراب می‌سازد و از دره شرقی کوه سیل سیلک به سوی جنوب شرقی روان شده و در نهایت در غرب روستای اندرون به رودخانه مارون می‌پیوندد.
رودخانه گردآوه: طول رودخانه گردآوه 30 کیلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دریا 2500 متر است. این رودخانه از چشمه‌سارهای دامنه شمالی کوه‌های سفید و مورندون در 48 کیلومتری شمال غربی یاسوج سرچشمه می‌گیرد و به نام رود چنار به سوی جنوب شرقی روان می‌شود و در سر راه، روستاهای سرچنار، میان چنار و دم چنار بالا و پایین را مشروب می‌کند. این رودخانه در دامنه جنوبی کوه دوگوش با یک ریزابه کوچک جنوبی مخلوط می‌شود و به نام رود گردآوه در روستای دروهان به رود معروف بشار می‌ریزد.
رودخانه خرسان: نام اصلی این رودخانه احتمالاً خورستان و به نام قبیله‌ای به نام خور یا خوز بوده که در گویش محلی به جهت آسان‌گویی در مکالمات خرسان نام یافته است. علاوه بر آب برم هپر، آب رودخانه‌های تنگ آسیاب، آجم رود ریش در محدوده امامزاده شاه غالب و سیلاب نیز به رودخانه خرسان ملحق می‌گردند.
رودخانه علاء: نام این رودخانه برگرفته از نام طوایف منسوب به علاءالدین بن بهمن سر دودمانِ ایلات بهمئی است که از نام قدیم آن (تازنگ)، به رودخانه علاء تغییر یافته است. آب این رودخانه از چشمه دیشموک تأمین می‌شود. این رودخانه مانند رودخانه مارون بزرگ است که پس از آن که رودخانه‌های اویک و سمه یا دیگر شاخه‌های آن همگی در تحت میدان (میداویت) جمع می‌شوند، به رامهرمز می‌ریزند.
رودخانه تلخ: این رودخانه به علت آب تلخ آن که از کوه‌های گچی سرچشمه می‌گیرد به این نام خوانده می‌شود و در بخش بهمئی شهرستان کهگیلویه جاری است. ناحیه گسترده‌ای از قلمروی ایلات بهمئی شهرستان کهگیلویه به نام این رودخانه (رود تلخ) نامیده می‌شود.
رودخانه سردان: این رودخانه که در حال حاضر به رودخانه چاروسا (طیبی سردسیر) شهرت دارد همان رودخانه‌ای است که از ناحیه کمردو که سرآب آن حدود 12 کیلومتری شهر سردان است یعنی دلی مهتاب سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه در فصل زمستان آب فراوان دارد ولی در فصل تابستان به علت استفاده در زمین‌های کشاورزی، خصوصاً برنج‌کاری کم می‌شود. این رود پس از درهم آمیختگی با رودخانه‌های کوچک، در محلی به نام «ده شیخ» که در گذشته کاروانسرایی در آنجا بوده است در یک کیلومتری جنوب غربی روستای قلعه دختر دشمن زیاری به آب رودخانه تاب یا مارون که در آنجا به رودخانه کلات نیز مشهور است پیوسته و به نام رودخانه تاب یا مارون معروف می‌گردد.
منبع: http://www.wikipg.com
