پیشینه تاریخی استان کهگیلویه و بویراحمد
مورخان و محققین حوزه تاریخ بر این باورند؛ ولایت «انشان» یا «انزان»، زادگاه «کورش هخامنشی» که یکی از ولایات ایلامی ها بوده، شامل سرزمین کهگیلویه و ممسنی می شد که خاستگاه هخامنشیان نیز است و به عقیده این پژوهشگران؛ مردمان «انزان» از اقوام پارس بوده و با هخامنشیان هم نژاد.
اردشیر بابکان، موسس سلسه ساسانیان نیز خود را منسوب به طایفه بازرنگ در جنوب یاسوج می دانست. کهگیلویه قبل از دوران اسلامی جزو قلمرو حکومتی پارس ها محسوب می شد که «زمیگان» نامیده می شد. بعدها با شروع اصلاحات شاپور اول و تشکیل استانهای مختلف این استان بخشی از استان بزرگ (شاپور خواست) ، گردید که به همین مناسبت دردوره اسلامی به بلادشاپور نیز معروف گردید . در اواخر سده دوم و آغاز سده سوم هجری و همچنین؛ براساس نوشته استخری در کتاب المسالک و الممالک؛ زمانی که فرمانراوی «زمیگان» یعنی «سلمه » بمرد و شخصی به نام «گیلویه مهرگان بن روزبه»، با شکست دادن خاندان «ابودلفیان» توانست این نواحی را تصرف کند و از آن جا که این منطقه کوهستانی بود به «کوه گیلویه» مشهور شد.
در دوره حکومت های صفاریان و آل بویه نواحی کهگیلویه از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
سنقور بن مودود سلغری، پس از استقرار در کهگیلویه، به کمک سپاه کهگیلویه بر علیه ملکشاه سلجوقی قیام کرد و در پی این قیام وی توانست، در سال ۵۴۳ هـ. ق، ملکشاه را شکست دهد و این شکست باعث تنزل حکومت سلجوقی به مدت یک قرن بر این سرزمین شد. جغرافیایی کوهستانی منطقه کهگیلویه و بویراحمد و قلعه های دست نیافتنی آن در تداوم مخالفت اسماعیلیان با ترکان سلجوقی نقش موثری داشته است.
در عصر آل مظفر یعنی از سال ۷۱۳ تا ۷۹۵ هـ. ق، کهگیلویه از مناطق مهم آنان محسوب می شد.
پس از حمله تیمور به این سرزمین و پیروزی وی، پسرش، عمر شیخ بهادر به حکومت فارس و کهگیلویه برگزیده شد. در دوران صفویه، کهگیلویه یک ایالت بسیار مهم محسوب می شده و بیگلر بیگی آن از اعتبار بالایی نزد شاهان صفوی برخوردار بود و ایالت کهگیلویه به سرزمین های وسیعی از فارس تا خلیج فارس اطلاق می شد. از مهم ترین حوادث دوره صفویه می توان به جنگ مردم کهگیلویه با سپاه محمود افغان اشاره کرد که در این جنگ مردم منطقه توانستند نیمی از لشکر سپاه محمود افغان رااز پای درآورده و شکستشان دهند.
در زمان حکومت افشاریه، حاکم کهگیلویه، محمدخان بلوچ، به مخالف با نادر شاه پرداخت که در پی این مخالفت توسط نادرشاه سرکوب شد.
کهگیلویه و بویر احمد در عصر زندیه مورد بی مهری حاکمان این عصر قرار گرفت که این خود باعث شورش هایی از ناحیه مردم این سرزمین علیه فرمانروایان می شد که اوج سرکوب و اعمال خشونت آنان در شورش«لیراوی های» کهگیلویه مشاهده شد.
در زمان حکومت قاجاریه، کهگیلویه و بویراحمد یکی از مناطق سه گانه فارس به حساب می آمد. در این دوره نیز همانند دوره زندیه مورد بی مهری واقع شد به طوری که برای سرکوب شورش مردم این منطقه از عوامل و نیروهای خارجی برای سرکوب کمک گرفته می شد.
در زمان حکومت رضا شاه پهلوی، مردم این استان نقش مهمی در سرکوبی شیخ خزیل، جدایی طلب معروف در خوزستان، ایفا کردند. در پی اجرای اصلاحات سیاسی، اجتماعی رضاخان، عشایر منطقه دست به شورش زدند که نتیجه آن بروز جنگ های خونین سال ۱۳۰۷ و ۱۳۰۹ هـ. ش، شد که سرانجام مردم بویراحمدی به ویژه در جنگ تنگ تامرادی حکومت را به زانو در آوردند .در دوره حکومت پهلوی دوم، مردم این منطقه همواره علیه حکومت مرکزی مخالفت می کردند که از جمله می توان؛ شورش عشایر جنوب، که مرکز شروع آن استان کهگیلویه و بویراحمد بود و نیز جنگ معروف گجستان در سال ۱۳۴۷ هـ. ش، را نام برد.
به دنبال شورش ایل بویراحمد و نیز در نتیجه مبارزات و مطالبات تاریخی، در ۲۲ تیر ماه ۱۳۴۲، منطقه کهگیلویه و بویراحمد طبق تصویب نامه مجلس شوراى ملى وقت، از استان‌‌هاى فارس و خوزستان جدا شد و به یک فرماندارى کل تبدیل شد و یاسوج که تا آن زمان خالى از سکنه بود، به عنوان مرکز آن تعیین گردید. در اسفندماه ۱۳۵۲ شمسى فرماندارى کل کهگیلویه و بویراحمد به استان تبدیل شد.
